Wassenaer.net

Arent IX van Wassenaer (1669–1721)
Eigendom van Stichting Kasteel Duivenvoorde

Arent IX van Wassenaer 1669–1721

heer van Duivenvoorde, Voorschoten en Veur, in 1691
ruwaard en baljuw van Putten 1691 hoogheemraad van Schieland 1694
lid der Brielsche vroedschap in 1695 baljuw van Hulst en Hulsterambacht
in 1703 na de dood van zijn oom Willem Frederik lid van de ridderschap van Holland
president van de rekenkamer der grafelijkheidsdomeinen in 1709
drost van de stad en baronie van Breda 1710–1722
superintendent der abdijen Leeuwenhorst 1710 en Rijnsburg 1715
gezant naar Engeland 1714–1716 meesterknaap van Holland 1720

Arent was het eerste kind dat in het gezin van Jacob van Wassenaer en Jacoba van Liere geboren werd. Bij zijn geboorte was zijn vader twintig, zijn moeder nog maar zestien jaar oud.
Na hem volgden drie broertjes, Willem (1670–1719), Jan Gerrit (1672–1723) en Jacob Emmery (1674–1724) en een zusje Anna Maria (1675–1708).
Deze vijf eerste kinderen van het gezin staan afgebeeld op het schilderij dat in de grote hal van kasteel Duivenvoorde hangt. Arent heeft daar een roze pak aan, een dode haas ligt aan zijn voeten.

In het gezin zouden dertien kinderen geboren worden, waarvan er vier, allen jongens, vroeg zouden sterven.
De kinderen werden opgevoed in een land dat vanaf 1672 bijna constant in oorlog verwikkeld was.

Deze oorlogen werden in verschillende coalities gevoerd, maar altijd tegen Lodewijk XIV van Frankrijk.
Van 1672–1678 de Hollandse oorlog, van 1681–1697 in een coalitie met het Oostenrijkse Keizerrijk, Spanje, Zweden en enige Duitse vorsten, en van 1702–1713, de Spaanse Successieoorlog.
In 1672 kwam de oorlog wel heel dichtbij en vanuit de ramen in het grote huis aan de Kneuterdijk, waar het gezin woonde, kon de familie getuige zijn van onrust en angst in de stad.
In die jaren waren de winters zo koud dat van een ‘kleine ijstijd’ werd gesproken. In Den Haag vreesde men dat de Franse legers over de bevroren rivieren zouden trekken, en de stad zouden plunderen. Maar dat is gelukkig niet gebeurd.

Jacob van Wassenaer, hun vader, als lid van de ridderschap van Holland afgevaardigd naar het college van gecommitteerde raden, heeft zich zijn hele leven bezig moeten houden met de organisatie en de politiek rond deze oorlogen.
Drie jongens, Willem, Jan Gerrit en de later geboren Carel Lodewijk(1685–1751) hebben te land en ter zee meegevochten. Arent en Jacob Emmery hebben net als hun vader in bestuursfuncties het land gediend.

De kinderen Van Wassenaer hebben vermoedelijk thuis onderricht gehad. Zij schreven en spraken allen vloeiend Frans.
Als het kon trok het gezin naar Gelderland, naar Jacobs geliefde neef, Jan van Arnhem (1636–1716) en zijn vrouw Janne Margriet van Arnhem (1635–1721), die het prachtige huis Rozendael bij Arnhem bewoonden. Jan Gerrit was het petekind van Jan van Arnhem.
In Rozendael werden feesten en partijen georganiseerd, toneelstukken opgevoerd, gedichten geschreven.
De stadhouder en zijn vrouw waren er soms, want Jan van Arnhem was een vriend van het prinselijk paar. En ook Hans Willem Bentinck (1649–1709) kwam op bezoek, boezemvriend van de stadhouder.
De mannen gingen met de stadhouder jagen in de bossen van de Veluwe.

Willem III, de Van Arnhems, de Bentincks en ook Jacob en Jacoba waren in die tijd bezig hun huizen te verfraaien, comfortabeler te maken, in te richten met prachtige meubels, tapijten en kunststukken. Ook de tuinen werden aangepakt, er werden water- partijen en mysterieuze grotten ontworpen, grote stukken als wild bos gelaten en weer andere stukken met sierlijke borders gevuld. Boomgaarden en moestuinen werden aangelegd. Zij wisselden ideeën uit, gaven elkaar raad.
En alles moest in de Franse barokstijl, die in die tijd door de uit Frankrijk gevluchte hugenoot Daniel Marot (1661–1751) in de Republiek was geïntroduceerd.

In 1685 is Arent in Leiden aangekomen om daar rechten te gaan studeren.
In 1687 hadden de curatoren van de Leidse Hogeschool besloten een gouden of zilveren medaille uit te reiken aan studenten ‘die een Oratie of Poëma in het openbaar zouden voordragen’.
In dat zelfde jaar verdiende Arent de gouden penning met zijn ‘Oratie op den 14 van Slagtmaand des jaars 1687, den geboortedag van Prins Willem III, uitgesproken’.¹⁾

En toen kwam het jaar 1688, het jaar waarin de stadhouder met zijn legers naar Engeland trok om de Engelse troon voor zijn vrouw en hemzelf op te eisen.
Arent en Willem gingen mee naar Engeland: Arent in het gevolg van de stadhouder, Willem waarschijnlijk onder de hoede van zijn oom Frederik Willem van Wassenaer van Rosande (1658–1703), zijn vaders broer, met de gardes te voet, de elite eenheid van de stadhouder.²⁾
Willem bleef in Engeland en heeft daar meegevochten en Arent kwam terug om in de besturen van het land zijn carrière te maken.

Sinds Arent in 1695 lid van de Brielsche vroedschap geworden was, verscheen hij in de vergaderingen van de Staten van Holland en West-Friesland. Hij leerde daar de afgevaardigden van de andere steden kennen, die hem later zouden helpen om als gezant in Londen te worden benoemd. President te zijn van de Rekenkamer der Grafelijkheidsdomeinen was een lucratieve functie. Dit college was aan niemand verantwoording schuldig.

Hoe lang kende Arent het gezin van Hans Willem Bentinck al? Heeft hij de kinderen bij de Van Arnhems in Rozendael ontmoet of in Den Haag, waar de Bentincks sinds 1674 het prachtige huis met park Zorgvliet bezaten?

In oktober 1701 werd de toen achttienjarige Anna Margriet Bentinck (1683–1763) zijn vrouw. Arent was toen 32 jaar oud.
Het huwelijk werd in Voorschoten gesloten. En evenals bij de bruiloft van Jacob en Jacoba kwamen ‘de Broeders der witte tijden onder ’t Woord’, de Voorschotense Rederijkerskamer, met muziek en gezang de feestvreugde vergroten.³⁾
In 1703 volgde Arent zijn oom Frederik Willem van Wassenaer van Rosande op als baljuw van Hulst en Hulsterambacht. Heeft hij daar misschien de schilder Theodore Netscher (1662–1747) ontmoet? Deze was kort daarvoor rentmeester van de kerkelijke goederen in Hulsterambacht geworden. De twee werden grote vrienden.
Later is Netscher met Arent meegegaan naar Londen, toen deze daar ambassadeur was geworden, en daarna hielp hij Arent met de verbouwing van kasteel Duivenvoorde.

In het jaar dat Arent en Margriet trouwden begon de Spaanse Successieoorlog, die tot 1713 zou duren, en waarin zijn broers, Willem en Carel Lodewijk te land, Jan Gerrit ter zee, meevochten.
Jacob, Arents vader, lid van het ‘secreet besogne’ hoorde berichten over de oorlog uit de eerste hand en Arent zelf begon vanaf 1703 een uitvoerige correspondentie over die oorlog met zijn schoonvader die op dat moment in Engeland verbleef.
De koning-stadhouder was toen al gestorven en opgevolgd door Queen Anne, de zuster van zijn vrouw.

Behalve over de strijd en de veldslagen en het laatste oorlogsnieuws schreef Arent ook over de familie en vrienden in Nederland. Lieve en zorgzame commentaren over hun welzijn.
Hij schreef dat hij aan ondraaglijke pijnen aan zijn benen leed. Soms kon hij maanden de deur niet uit. Mogelijk was het jicht, waar in die tijd nog geen kruid tegen gewassen was. Hij schreef dat hij als gelovig man moest aanvaarden wat God hem te dragen gaf. Maar hij dacht dat hij wel niet oud zou worden.⁴⁾

Arent berichtte over een medicijn, gekregen van een zekere Roselli. Deze Lucio Roselli was in het begin van de achttiende eeuw naar de Republiek gekomen. Het was een berooide Italiaanse charlatan die toestemming had gekregen in Utrecht een koffiehuis op te richten. Hij hield lezingen over mystiek en kabbala en maakte furore. Volgens eigen zeggen kwamen de rijtuigen gevuld met belangrijke heren en zelfs vorsten voort- durend voor zijn huis voorrijden om zijn hulp te vragen in levenskwesties.⁵⁾
Het medicijn dat hij aan de wanhopige Arent had voorgeschreven was waarschijnlijk een soort morfine. Een enkele keer bracht hem dat verlichting. Arent stierf uiteindelijk aan een overdosis van het middel.⁶⁾

Arent maakte zich zorgen over zijn vrouw. Haar hele familie woonde in Engeland. Hoe moest het met haar als hij er niet meer zou zijn?
Wat zou het heerlijk zijn als een van haar zusters in de Republiek zou kunnen komen wonen en trouwen. De hele familie Bentinck woonde in Engeland.
Arent schreef dat zijn grote vriend, Frederik Christiaan van Reede, tweede graaf van Athlone (1668–1719), bij zijn broers bekend als dapper en kundig militair, zo graag Anna Margriets zuster, ‘lady Belle’ het hof zou willen maken. Als hij en lady Belle zouden trouwen zou Anna Margriet altijd een dierbare zuster dichtbij hebben. Lady Belle had echter allang vues op iemand anders en daar was Arent teleurgesteld over en de graaf van Athlone niet minder, schreef hij.⁷⁾

Hij schreef over het wel en wee van zijn vrouw in het kraambed. Ze moest uitrusten en mocht niet lezen of schrijven. Dat zou veel te vermoeiend zijn.
Hij beschreef de ziekte en dood van zijn oom Willem van Liere. En over het gekonkel om diens baantjes te verdelen.⁸⁾
Hij had voor zijn schoonvader wijn ingekocht en beschreef de merites van die wijn. Vroeg of zijn schoonvader voor hem in Engeland bomen wou aankopen voor de tuin van Duivenvoorde.⁹⁾

Enthousiast was hij over een ontmoeting die hij had gehad met een zekere Jean Cavalier (1681–1740), beroemd leider van de protestantse Camisaren, die in de Cevennen tegen de generaals van Lodewijk XIV hadden gevochten om vrijheid van godsdienst af te dwingen.
Cavalier was naar de Republiek en ook later naar Engeland gegaan om om hulp te vragen voor hun bloedige strijd tegen de Franse troepenmacht.
Arent heeft hem uitgenodigd en ze hebben twee keer samen op zijn kamer gegeten en verhalen uitgewisseld.¹⁰⁾

Een jaar na de dood van zijn vader in 1707, werd Arent lid van de Hollandse ridderschap. Als lid kon hij deelnemen aan de vergaderingen van de Staten van Holland en West-Friesland waar de vertegenwoordigers van de steden hem al goed kenden omdat hij als lid van de Brielsche vroedschap daar al eerder was verschenen. De Spaanse Successieoorlog (1702–1713) woedde nog steeds voort en net zoals zijn vader voor hem, behoorde Arent nu tot de kleine groep intimi van de raadspensionaris van Holland, Antoni Heinsius (1641–1720). In deze kring werd voorgekookt wat later in de vergaderingen van de Staten van Holland en in de Staten-Generaal besproken zou worden.

Arent en Anna Margriet bezaten een huwelijksbijbel en in dit boek zijn de geboorten en soms ook het sterven van hun kinderen ingeschreven:
‘heden heeft het God gelieft mijn vrou een gelukkige verlossing te verleenen ...’
of
heeft het God gelieft dit kind weer uyt de de werelt tot sig te nemen.....’ ¹¹⁾

Er werden acht kinderen geboren waarvan er vier tijdens het leven van Arent gestorven zijn. Anna Margriet heeft na zijn dood nog twee kinderen moeten verliezen.
De eerste twee kinderen zijn in de Kloosterkerk gedoopt. De volgende kinderen werden gedoopt in de Franse Kerk in Den Haag.
Daar stond vanaf 1709 de beroemde dominee en geleerde Jacques Basnage (1653–1723), een Franse hugenoot, die na de herroeping van het edict van Nantes in 1685 naar de Republiek was gevlucht en door de raadspensionaris naar Den Haag was gehaald. Heinsius heeft hem later gebruikt voor belangrijke en geheime onderhandelingen voor de Vrede van Utrecht.

Arents oudste zoon en lieveling Jacob Jan Brilanus (1703–1717) staat bij zijn ouders op het grote schilderij dat Theodoor Netscher (1661–1728) in 1707 had geschilderd en dat later in de Marotzaal van Kasteel Duivenvoorde werd opgehangen. In 1708 liet Arent voor dit kind een geschiedenisboek maken in de hoop dat hij ‘smaak zal vinden in dergelijke zaken’.

In 1709 werd de later beroemd geworden schrijver, Justus van Effen, zijn gouverneur.

In 1713 kwam er met de Vrede van Utrecht een eind aan de Spaanse Successieoorlog. Bij die Vrede van Utrecht was de kwestie van de zogenaamde ‘barrièresteden’ nog niet duidelijk opgelost. Deze steden bevonden zich in de Zuidelijke Nederlanden en de Republiek wilde in die steden de garnizoenen behouden, die ze daar al lange jaren had liggen, als verdediging tegen mogelijke nieuwe vijandige invallen. Maar Frankrijk, Engeland en de Oostenrijkse keizer aarzelden daar nog over.

Toen Queen Anne van Engeland in 1714 gestorven was en opgevolgd werd door een verre neef, George van Hannover (1660–1727), moest er een gezant naar Engeland gaan om de nieuwe koning te feliciteren en om te onderzoeken of hij de Republiek wilde toestaan de barrièresteden weer te bemannen.
Arent, met zijn half-Engelse vrouw, leek de aangewezen persoon om die functie te krijgen.

In december 1714 werd hij inderdaad benoemd tot extraordinaris-ambassadeur aan het Britse hof.
Op 26 februari 1715 kwam hij in Engeland aan met een gevolg dat behalve uit zijn vrouw en de vier kinderen, Jacob Jan, Anne Sophie, Jacoba Maria en de kleine Willem Arent Bredanus, pas een jaar oud, uit 34 man bestond. Waaronder een eigen predikant, twee secretarissen, een hof- en een stalmeester, vier pages, vier koetsiers, vier postiljons en dertien knechten. Verder Justus van Effen, de schilder Theodoor Netscher en hun jonge neef Willem van Liere.¹²⁾
Vijf koetsen gingen mee, beschilderd met het generaliteitswapen, paarden en een baldakijn voor de koetsen en nog een complete rouwuitrusting. In Engeland werd nog gerouwd om Queen Anne.

Het belang van de Republiek op het Europese toneel werd gedemonstreerd door de pracht en praal waarmee de ambassadeur aan het Engelse hof kon pronken.
Nadat Arent de nieuwe koning, samen met de toen al zittende ambassadeur Philip Jacob van Borssele van der Hooghe (1670–1735), privé had mogen ontmoeten, volgde op 20 maart de publieke audiëntie van de gezanten. In een ongelooflijke optocht ging het eerst naar Greenwich, toen naar de Tower en tenslotte naar Somerset House.
Voorop liepen 32 knechten, twee aan twee, daarna de stalmeester en acht pages te paard. Dan de door acht paarden getrokken koets van Staat met de twee ambassadeurs, en daarna nog twee vierpersoons en twee tweepersoons koetsen met daarin de andere hoogwaardigheidsbekleders van de ambassade en de met het gezantschap meegekomen vrienden.
In Somerset House hebben de heren driemaal voor de koning moeten buigen. Daarna werd er drie dagen feest gevierd. Arent sprak later van een ‘regt apenspel’.¹³⁾
Arent had gedacht dat zijn missie vier of vijf maanden zou duren, maar hij is tenslotte langer dan een jaar in Londen moeten blijven, want over die barrièresteden kon de koning maar steeds niet beslissen.

Toen in het najaar van 1715 vanuit Schotland een Frans leger op de been kwam om de protestantse George I van de troon te stoten begreep deze dat hij de hulp van de Republiek dringend nodig had en tekende hij eindelijk het verdrag waarmee de Republiek de barrièresteden zou mogen behouden. Arent kon met zijn gezin naar huis terugkeren.
Het was een berooid gezin: tot groot verdriet van allen was in Londen de kleine Bredanus gestorven, de pijn van de jicht was bij wijlen niet te verdragen geweest en Arent had aan die te lange representatie schatten geld verloren.

Mogelijk is de corruptie, waarvoor hij later ter verantwoording zou worden geroepen, toen begonnen.
Als baljuw en drost van een aantal steden, als president van de rekenkamer, was hij in de positie banen weg te geven en daar geld voor te vragen.

Wellicht geïnspireerd door de prachtige huizen en paleizen die Arent in Engeland had gezien en bezocht, is hij na zijn terugkeer in Holland begonnen met de verbouwing van kasteel Duivenvoorde en later ook in 1719 van zijn huis aan de Kneuterdijk in Den Haag.
Het kasteel Duivenvoorde kreeg na de verbouwing een symmetrisch aanzien.
Er werden op verschillende plaatsen dakkapellen geplaatst zodat meer licht de kamers kon binnenvallen. De ophaalbrug werd vervangen door een stenen brug met ijzeren leuning.
De grote benedenzaal moest een representatief karakter krijgen. Er kwam een rijke Lodewijk XIV-betimmering en Theodoor Netscher hielp mee om de muren aan te kleden met portretten van de generaties die Duivenvoorde hadden bezeten.

Voor de portretten van Arent en Theodora en Johan en Maria gebruikte hij waarschijnlijk de schilderijen die Jan Mijtens van hen had gemaakt.
Alleen het portret van Arent VIII en zijn vrouw is niet van hem maar van Gerard van Honthorst (1592–1656).
Toen de verbouwing van kasteel Duivenvoorde klaar was, liet Arent boven de hoofdingang een steen aanbrengen met daarop in het Latijn de tekst dat Arent van Wassenaer van Duivenvoorde, de zestiende opvolger in mannelijke lijn van Philips van Duivenvoorde, in het jaar 1717 het kasteel heeft hersteld en vergroot en met tuinen heeft versierd.

Een paar maanden later stierf zijn toen nog enige zoon Brilanus.

Daarna is de heerlijkheid Duivenvoorde nooit meer van vader op zoon overgegaan. In 1719 werd een dochtertje geboren, Louise Isabelle Hermeline ((1719–1756) en Arent heeft twee jaar later mogen meemaken dat er toch nog een jongetje geboren werd, Jacob Willem (1721–1722).
Drie weken na de geboorte van dit kind ‘in het 53e jaer van sijn ouderdom naer een langduurige onpasselikehyt, doch maar twee daegen bedlegerigh...’ is Arent gestorven op 14 december 1721. ¹⁴⁾

De volgende dag zou een proces tegen hem begonnen zijn omdat men vermoedens had dat Arent als drost van Breda grote bedragen aan omkoopsommen zou hebben ontvangen.

NOTEN
1 Siegenbeek 1829: 238
2 Buijnsters 1992: 48
3 Document in bezit schrijfster
4 Japikse 1924: 510, 513, 515, 540
5 Scheltema 1825: 228–230
6 Japikse 1924: 510, 513, 315, 540
7 Japikse 1924: 530
8 Japikse 1924: 485
9 Japikse 1924: 491, 497
10 Japikse 1924: 474–476
11 Rijksarchief Gelderland. Huisarchief Rosendael, huwelijksbijbel, inv. nr. 2151
12 Aalbers 1980: 255
13 Aalbers 1980: 246
14 Rijksarchief Gelderland. Huisarchief Rosendael,
huwelijksbijbel, inv. nr. 2151

• Vorige
• Next