Wassenaer.net

De Oude Rijn perceel E728

Eens was de Oude Rijn een machtige rivier. Bij Lobith het land binnengekomen, mondde haar hoofdstroom eertijds uit in de zee bij Katwijk. Haar oevers vormden toen de bovenste grens van het rijk der Romeinen en zij waren het waarschijnlijk die het geheimzinnige kasteel, de Brittenburg, bij haar monding hebben aangelegd. Een kasteel dat in de zestiende eeuw opeens boven water kwam, en dat daarna nooit meer is gezien. Bij het terug- trekken van het strand en de duinen is het waarschijnlijk veel verder in de zee komen te liggen.

In die tijden moeten daar al kleine nederzettingen zijn geweest van een volk dat zich ‘Katten’ noemde. Zij waren landbouwers op de vruchtbare kleigronden langs de rivier. Het landschap bestond verder uit veen en op de hogere gronden, bij de duinen langs de kust, groeiden uitgestrekte bossen. Daar zou de naam Holland vandaan zijn gekomen, afgeleid uit het woord ‘Holtland’.

Het was in Katwijk dat in het jaar 690 de grote Sint Willibrord landde op doorreis naar Friesland om de Friezen te gaan bekeren. Hij wilde de Katten ook wel tot het Christendom brengen. Het verhaal gaat dat hij tot god gebeden heeft om toch de bossen te vernietigen, hetzij door stormen of door het water. Want in die bossen waren de heiligdommen van de ‘heidenen’ verborgen en daarin voerden zij hun geheime rituelen uit, onvindbaar voor niet ingewijden.
Er zijn zeker bomen geweest, want bij het ontvenen zijn grote stukken boom gevonden en er is inderdaad een verpletterende storm geweest. Maar of die storm ten tijde van Willibrord over Katwijk heeft geraasd of veel later is niet bekend.
Niet voor niets wordt het gedeelte van de rivier tussen Utrecht en Katwijk Oude Rijn genoemd. Er was namelijk nog een Rijn, een zijtak van de Oude, een nieuwere Rijn, de Lek, die vanaf de middeleeuwen een steeds sterkere stroom werd. Zo sterk dat na verloop van tijd minder water door de Oude Rijn begon te stromen en deze rivier haar stuwkracht begon te verliezen. Bij de monding ontstond slib en daarop kwamen duinen tot ontwikkeling die Katwijk definitief van de zee afsloten.

Na 1150 was men in het Utrechtse met ontveningen begonnen. De afwatering daarvan vloeide door de Oude Rijn. Maar nu dat water niet meer in de zee kon uitstromen, vloeide het regelmatig over de oevers tot grote overlast van de bewoners van die streken.
In 1160 liet graaf Floris III een dam opwerpen bij Zwammerdam om het Utrechtse water tegen te houden. Utrecht kwam daardoor in grote problemen. De Duitse keizer Barbarossa is er zelfs aan te pas moeten komen om te bemiddelen en oplossingen te zoeken. Die er ook wel zijn geweest, maar het heeft tot het midden van de 20ste eeuw geduurd voor de echte oplossing kwam: op zee uitwaterende sluizen bij Katwijk die in 1984 klaar waren.

In 1340 kocht Philips IV van Wassenaer (1307–1343) het burggraafschap van Leiden. Hij werd ambachtsheer van een uitgestrekt en aaneengesloten duingebied tussen Den Haag en Leiden. Daarbij hoorde ook het bezit van de beide Catwijcken, het Sant en Valkenburg.
Hij had het recht de schout te benoemen en had invloed op de gang van zaken in de dorpen. Hij ontving inkomsten uit bestuur en rechtspraak en acht pond uit de jaarlijkse grondbelasting. Ook had hij recht op de beste vissen die in de Noordzee werden gevangen. Hij bezat er het jachtrecht, het tolen veerrecht en het visrecht in de Oude Rijn voorzover die Oude Rijn in zijn gebied lag.
Bijna alle rechten van de heren van de beide Catwijcken zijn in de loop der eeuwen in onbruik geraakt, verdwenen, behalve het visrecht in de Oude Rijn, buiten de stad Leiden en tot aan Katwijk. De eigenaar van dat visrecht was tevens eigenaar van het stuk rivier waarin hij het visrecht bezat.

In 1658 kocht Maria van Liere van Reigersberg de visrechten in de Oude Rijn van prins Lamorael de Ligne, kleinzoon van Maria van Wassenaer († 1544). Zo werden zij en haar nazaten eigenaar van de rivier buiten Leiden tot aan Katwijk. Het visrecht in het stukje perceel Oude Rijn E728 is tot op heden eigendom gebleven van de heren van de beide Catwijcken en daarmee bleven zij ook eigenaar van dat perceel rivier.

De wetgever is er tot op heden niet toe gekomen verandering te brengen in deze toch wel eigenaardige situatie. De eigenaren hoeven verder niet eens voor hun stuk water, noch voor de oevers daarvan zorg te dragen.
Op het eind van de twintigste eeuw kreeg de toenmalige eigenaar van het stukje Oude Rijn E 728, Otto van Wassenaer van Catwijck (1930–1996), het verzoek of hij het zand van de bodem van dat stuk wilde verkopen. Er werden nieuwe wegen gebouwd en daar was zand voor nodig. Hij stemde toe en kocht voor de opbrengst van dat zand een nieuwe auto.

• Vorige
• Next