Wassenaer.net

Agnes van Wassenaer Obdam (1635-1698)

In l889 werden de brieven van Mary Stuart II aan Agnes van Wassenaer gepubliceerd. Uit deze brieven bleek dat er een dierbare vriendschap had bestaan tussen Agnes en de koningin van Engeland. Het duurde tot 1993 voordat L.J. van der Klooster over deze Agnes van Wassenaer schreef in verband met haar rol in de opvoeding van haar neven Johan Hendrik en Unico Wilhelm. Th. Wijsenbeek-Olthuis meldde voorts over Agnes als bewoonster van het Lange Voorhout in Den Haag dat zij een belangrijke rol heeft gespeeld in Haagse kringen. Wie was deze bijzondere dame? Haar visie op haar leven is bekend door een geschreven zelfportret. Haar neef Unico voorzag dit document van aantekeningen; hij schreef onder meer dat het portret van zijn tante waarschijnlijk bedoeld was voor koningin Mary, immers: 'een dierbare vriendin van wie zij helaas was gescheiden'. Dit impliceert dat het portret dateert van na 1688, het jaar waarin Mary en stadhouder Willem I II naar Engeland vertrokken. Het portret heeft het karakter van een terugblik, wat ook aangeeft dat Agnes al wat ouder was toen zij het schreef.

Agnes van Wassenaer kwam in 1635 ter wereld in het gezin van Jacob baron van Wassenaer Obdam (De Admiraal) en Agnes van Renesse van der Aa. Zij had een broer Jacob en na haar volgden nog drie meisjes. Agnes vond zelf, volgens het zelfportret, dat zij was opgegroeid in een milieu van 'tamelijke welstand'. Zij bracht haar jeugd door op een vrij afgelegen plaats en beschouwde deze als ‘de gelukkigste jaren’ van haar leven. Zij genoot van onschuldige pleziertjes als wandelen en vissen en hield absoluut niet van typisch vrouwelijke bezigheden. In haar jeugd maakte zij zich de schilderkunst en muziek voldoende eigen om er plezier aan te beleven. Zij beoefende de schilderkunst in ieder geval niet onverdienstelijk. Zij vond haar kunstwerken goed genoeg om aan goede vrienden en familie te legateren. In haar testament van 1692 vermaakte zij de zelfgemaakte tekeningen en schilderijen die toen nog in haar bezit waren. Helaas is alleen nog een potloodtekening van een oud wijf dat vis schoonmaakt bekend. Deze tekening bevindt zich in het Huisarchief Twickel.

In 1651, op haar zestiende, maakte Agnes haar debuut in Den Haag, de adellijke huwelijksmarkt bij uitstek. Zij verkeerde graag in gezelschap, maar wilde tegelijkertijd een regelmatige en serieuze manier van leven. Zij had een hekel aan formaliteiten en galanterieën en vond dat deze zaken meer moeite kostten dan plezier opleverden. Rond haar twintigste werd zij overvallen door een depressie. Misschien had dit te maken met de dreiging van een huwelijk of juist met het ontbreken van aanzoeken. Het is jammer dat daarover niet meer bekend is. Agnes schreef zelf in haar zelfportret dat zij absoluut geen behoefte aan een huwelijk had; zij was er zelfs bang voor. Zij schreef ook dat de natuur haar met haar gunsten had misdeeld en van een onaangename bouw had gemaakt. Misschien was een huwelijk om die reden ook niet voor haar weggelegd. Haar vrienden en familieleden lieten haar tijdens deze moeilijke periode niet in de steek en hielpen haar er weer bovenop. Toch werd zij nooit meer de oude, omdat zij melancholiek bleef over het lot van de wereld en het verlies van haar naasten. Agnes verloor haar moeder in 1661.

De sociale beleefdheden zullen haar niet zo slecht zijn afgegaan, want zij onderhield contacten met een uitgebreide kring van familie en vrienden. Zij hoorde vele kletspraatjes en beleefdheden, maar ontving ook vele verzoeken om voorspraak bij de ontvanger-generaal of de fiscaal, om accommodatie aan het Engelse hof in Whitehall te regelen, om een baantje te vinden voor een bevriende weduwe, om peetmoeder te worden, om promotie van kinderen, financiele hulp etc. Zij had contacten op het hoogste niveau. Sophie, keurvorstin van Hannover, vroeg haar om twee zonen van de eerste minister van Hannover in de Haagse beaumonde te introduceren; de graaf von Windischgrätz, vicekanselier aan het Weense hof, schreef haar dat hij de opdrachten
van Agnes met genoegen zou uitvoeren, in herinnering aan de mooie dagen in Den Haag.

Haar ouders hadden ervoor gezorgd dat Agnes over haar eigen middelen kon beschikken 'op de mooiste plek van mijn vaderland'. Zij kreeg uit de nalatenschap van haar ouders onder meer het Huis Ten Dorp, landerijen te Woudenberg en Gerenstein, en het vruchtgebruik van het Huis Zuidwijk in Wassenaar. De ouders hadden per testament beschikt dat Agnes' broer Jacob als enige erfgenaam zijn zusters ieder jaar duizend gulden moest uitkeren. Toen zij stierven, was Agnes echter nog ongetrouwd. Jacob en zij deelden de nalatenschap doormidden. Uit de collaterale successie blijkt dat Agnes bij haar dood alleen al aan onroerende goederen ruim 40.000 gulden bezat. Haar huis aan de Kneuterdijk, een huis aan het Noordeinde, het huis Ten Dorp en vele landerijen die haar uit de ouderlijke boedel waren toegevallen, waren het meeste waard. Agnes bezat ook nog het waardevolle huis Wassergeest dat zij van de veel oudere Adriaan van der Laen erfde. Diens nicht, Magdalena van der Laen, had tijdens haar leven het vruchtgebruik van Wassergeest. Zelf legateerde Magdalena een obligatie van 10.000 gulden aan Agnes. Er is geen aanwijsbare familieband, maar Magdalena legateerde het Huis ter Specke aan Agnes' broer Jacob. Adriaan van der Laen gaf in zijn testament als reden op dat hij graag zag dat de hofstede die hij zelf met veel moeite had opgebouwd, in goede handen kwam.

Agnes was dus verre van armlastig. Toch vroeg zij haar broer haar jaarlijks de 1.000 gulden te geven waar zij volgens het testament van hun ouders recht op had. Jacob was razend: hij liet een 'staat' opmaken van alles wat zij reeds had gekregen.Voor hem bleef er niet genoeg over om haar nog eens 1.000 gulden per jaar te kunnen uitkeren. Bovendien had Agnes bij de Staten van Holland een schadevergoeding geclaimd en gekregen voor de verloren gegane be zittingen van hun vader, de adrniraal. Zij voerde aan dat de Staten hiertoe verplicht waren omdat zijn schip in 1665 bij Lowestoft in de lucht was gevlogen, terwijl de admiraal in opdracht van de Staten handelde. Deze uitkering had zij geheel in haar eigen zak gestoken! Jacob had de indruk dat hij
alleen in de schulden deelde en niet in de baten, te meer daar Agnes zich door de rentmeester van Zuidwijk ook regelmatig liet uitbetalen. Zij voerde als reden aan dat zij een grote staat moest voeren om de reputatie van hun vader hoog te houden. Jacob meende dat de eer van de familie er ook niet bij gebaat was als de enige zoon werd geruïneerd! De uitkomst van het dispuut is niet bekend, maar waarschijnlijk hebben broer en zus hun geschil weer bijgelegd. Jaren later nam zij immers de zorg voor zijn kinderen op zich en al die jaren bleven ze naast elkaar wonen op de hoek van het Lange Voorhout en de Kneuterdijk.

Haar slechte humeuren bestreed Agnes, volgens het zelfportret, met jagen en tuinieren. Zij correspondeerde bijvoorbeeld met Johan van Arnhem over tuinaanleg. De tuinen van Zuidwijk zijn helaas reeds lang verdwenen. Dit geluk vond zij echter onvolmaakt: 'Wat onze ziel werkelijk gelukkig maakt, is de ontmoeting met een trouwe vriendin, aan wie u alles kunt vertellen wat u op het hart ligt en die dit beantwoordt met een wederkerig vertrouwen. Een diepgaande betrokkenheid geeft u zekerheid over de oprechtheid van haar ziel en standvastigheid en kan uw zorgen verzachten door ze te delen en u te troosten'. Zo'n vriendin had zij, ondanks het IeeftijdsverschiJ van 27 jaar, gevonden in Mary Stuart (1662-1694), de echtgenote van stadhouder-koning Willem III. Agnes werd benoemd tot haar hofdame, toen zij in 1677 naar Nederland kwam en dit functionele samenzijn groeide uit tot ware vriendschap. Al voordat zij Mary ontmoette, hoopte zij 'ooit een zeer grote genegenheid te zullen voelen en zodra zij haar zag, wist zij door een innerlijke beroering dat zij altijd van haar zou houden'. Hier eindigt het zelfportret helaas nogal abrupt. De vriendschap werd zeker beantwoord, want Mary schreef in al haar brieven dat haar vriendschap voor Agnes altijd zou voortduren, ondanks dat zij niet altijd in staat was haar te schrijven. Agnes kreeg van haar een medaillon met een miniatuurportret en een haarlok, dat thans nog in de bibliotheek van kasteel Twickel wordt bewaard. Stadhouder-koning Willem III gaf persoonlijk opdracht om Agnes op de hoogte te brengen van het verloop van het ziekbed van de koningin in december 1694. Een paar dagen later was Agnes een van de eersten die bericht ontving van het overlijden van 'nostre chere Reyne’.

Agnes woonde in Den Haag aan de Kneuterdijk, naast het huis van haar broer Jacob. Het lag dan ook voor de hand dat zij de huishouding en de opvoeding van diens kinderen op zich nam, toen haar schoonzuster na een slopend ziekbed in 1694 overleed. Agnes was toen 59 jaar oud, Johan Hendrik was elf en Unico Wilhelm bijna twee jaar oud. Agnes overleed zelf vier jaar later waardoor de culturele invloed op Unico wel enigszins moet worden gerelativeerd. Johan Hendrik had een meer ontvankelijke leeftijd voor de bemoeienissen van zijn tante. Haar hele leven lang had zij zich al in de zaken van andere familieleden gemengd en zij schroomde niet een reprimande te sturen wanneer ze dat nodig vond. Bijvoorbeeld een van haar andere neven, Adolf Werner van Pallandt, voelde zich ernstig  terechtgewezen, te oordelen naar het nederige antwoord dat hij haar zond. Ook werd zij door nicht Albertina Elisabeth van Pallandt om advies gevraagd hoe zij met weinig geld toch een redelijk huishouden kon voeren en haar kinderen naar de laatste Haagse mode kon kleden. Al met al komt zij uit de correspondentie naar voren als een formidabele vrouw met wie men terdege rekening diende te houden.

Na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 vluchtte een grote stroom Hugenoten vanuit Frankrijk naar Nederland. Naast de familiebesognes leidde Agnes haar eigen liefdadige instelling, de Société de la Haye. Deze ondersteunde vluchtelinges die ongetrouwd of weduwe waren. Zodra iemand trouwde, verviel haar recht op financiele steun.

Agnes van Wassenaer Obdam werd 63 jaar. Zij had veel familieleden en vrienden aan wie zij allemaal iets persoonlijks uit haar boedel vermaakte. Jacob kreeg haar wit satijnen geborduurd schrijfkabinet met alles erin, dat van hun beider moeder was geweest. Hij kreeg ook nog een amberen kop met vergulde randjes, een grote porseleinen kom en een schilderij, een tekening en twee prentenboeken die Agnes zelf had gemaakt.

Het is ondoenlijk op basis van een zeer gefragmenteerde documentatie een mening over iemands persoonlijkheid te geven. Haar zelfportret geeft misschien een ideaalbeeld van de persoon die Agnes had willen zijn: een rustig teruggetrokken leven leidend op het platteland. In werkelijkheid was zij het middelpunt, niet alleen van haar familie, maar ook in de Haagse kringen. Zij was geen schoonheid, hoewel er geen portret bekend is waaraan we haar eigen woorden kunnen toetsen. Misschien was zij enigszins mismaakt wat haar levensloop zou hebben kunnen bepaald. Zij had wel een levendige conversatie. Agnes moet een pittige tante zijn geweest die haar vrienden en verwanten daadwerkelijk ondersteunde. De laatste jaren van haar leven besteedde ze aan de opvoeding van de kinderen van haar broer en aan de Société de la Haye. Agnes heeft haar kunstzinnige talenten kunnen ontwikkelen en stond zelfstandig in het leven, kortom: een boeiende dame.

Lijst van schilderijen en tekeningen door Agnes van Wassenaer Obdam, overgenomen uit haar testament:

• Een potloodtekening van monniken en soldaten die samen spelen met een kaart.
• Een pentekening van een zittende dame en een Cupido met een brandend hart in de hand.
• Een schilderij van Achilles onder de maagden.
• Een ovale pentekening van een landschap met oude huizen waarvoor enkele boeren zitten en drinken.
• Een ovale pentekening met glas ervoor.
• Een schilderij met het oordeel van Paris.
• Een schilderij van Jacob de Patriarch die de steen van de put wentelt.
• Een schilderij van twee dames die zitten te zingen en een jongeman die daarachter staat.
• Een potloodtekening van een oud wijf dat vis schoonmaakt.
• Een schilderij van een tombe waar vier mannen bij staan.
• Een pentekening van een landschap met boerenhuizen.
• Een schilderij van een dame die voor een spiegel zit.

Bron: Heren van Stand - 800 jaar familiegeschiedenis van Wassenaer

 

• Next