Cornelia van Boetzelaer 22.1.1868–16.7.1916
Cornelia (zij werd Cornelie of Cockie genoemd) werd in De Bilt geboren, het derde kind in een groot gezin van negen kinderen.
Toen ze elf jaar was stierf haar moeder, Johanna van Schuylenburch (1843–1879). Haar jongste broer Hendrik was toen nog maar drie jaar oud. Een paar jaar later hertrouwde haar vader, Godfried Hendrik Leonard (1842–1914), met Constantia Wilhelmina Fabricius (1849–1928).
Uit het tweede huwelijk werden nog drie kinderen geboren. Constantia was een lieve moeder voor alle kinderen. En het grote huis Houdringe in de Bilt, waar het gezin woonde, werd later ook voor Cornelie een heerlijk oord om even op adem te komen in haar drukke leven.
De Van Boetzelaers hadden van oudsher een rol gespeeld in de besturen van Utrecht. Het verhaal gaat dat de familie Van Boetzelaer blij was met de keuze van hun dochter, om met iemand wiens familie een grote rol in het Hollandse had gespeeld te willen trouwen. Van oudsher had er vriendschap bestaan tussen de twee families.
Jacob en Cornelie trouwden op 10 oktober 1889, zij 21 en hij 33 jaar oud.
Zij woonden in Den Haag aan de Koningskade 16, maar hadden ook een huis in Hattem, Beek en Berg, ook wel ‘het Bergje’, genoemd.
De burgemeester van Hattem, Philip van Heemstra (1845–1926) was getrouwd met Jacobs zuster Elisa Martha (1855–1941). Jacob en Cornelie waren veel in Hattem, waar hun tweede zoon Godfried Hendrik Leonard (1894–1954) werd geboren.
Hun oudste zoon Otto (1891–1908) was in Den Haag geboren.
In Hattem verzorgde Cornelie de kampjongens van de NCSV, die daar in de buurt kampeerden, met vers stro en lekkere warme dekens.
In 1899 werd Cornelie gevraagd om dame du palais van de jonge koningin Wilhelmina te worden.1) Een eervolle functie aan het hof, hoger dan die van hofdame.
Cornelie aarzelde, eigenlijk wilde zij haar vrijheid niet verliezen: het hofpersoneel moest ten allen tijde beschikbaar zijn, alleen bij ziekte in de familie hoefden ze geen dienst te doen.
Het was ook duur, je had er een enorme garderobe voor nodig: voor drie dagen logeren op Het Loo gingen bijvoorbeeld acht japonnen mee. En een dame du palais kreeg geen salaris.
Maar Jacob moedigde haar aan om het te doen. Zijn voorouders hadden de Oranjes met trouw en vriendschap gediend, en hij zag er een herleving van een oude traditie in.
Hij gaf haar een prachtige paarlen ketting en heeft haar in alle opzichten gesteund.
Cornelie heeft een dagboek bijgehouden over haar tijd aan het hof, vanaf het begin in 1899 tot aan haar dood in 1916. Dat is een mooi persoonlijk verhaal geworden, waarin de lezer een indruk krijgt van haar toewijding aan man en kinderen, aan het werk en van Jacobs hulp en liefde voor zijn vrouw.
Haar eerste dienst was op zondag 9 december 1899.2) Zij werd gevraagd om de koningin te vergezellen naar de Willemskerk. Zij werd afgehaald door
een rijtuig dat haar naar het paleis bracht. Vandaar ging het in een ‘beeldig rood coupétje met rooden statie bok’, naast de koningin gezeten, naar de Willemskerk. Na afloop van de dienst eerst weer mee naar het paleis en dan weer met een rijtuig naar huis. Jacob en Otto waren ook naar de kerk gegaan om haar voor het eerst in functie te kunnen zien.
En toen begon het werk aan het hof, het leven met het hof: ontvangsten, diners, recepties, grote feesten, kleine feesten, verjaardagen vieren in Den Haag en op Het Loo. Verloving en huwelijk van koningin Wilhelmina met prins Hendrik. Bezorgdheid over de vele miskramen van de koningin en tenslotte de geboorte van prinses Juliana. Heel veel nieuwe en belangrijke mensen ontmoeten, de sjah van Perzië en veel andere vorsten, belangrijke Nederlanders en belangrijke buitenlanders, hoog adelijke familieleden van de koninklijke familie.3)
Behalve voor de officiële partijen waar Cornelie dienst moest doen werd zij ook uitgenodigd voor kopjes thee of koffie in een van de paleizen. Op het Noordeinde of op het Lange Voorhout, waar koningin Emma was gaan wonen na het huwelijk van haar dochter. Dikwijls trof zij de koninginnen daar breiend aan voor de arme boeren in Zuid-Afrika.4)
Dan praatten zij met elkaar over Zuid-Afrika, over geloof, zending en over de vrienden en de kinderen, over dokters en medicijnen. De arme koningin had telkens weer miskramen en Cornelie wist van haar schoonzuster dat je miskramen kon voorkomen door al vanaf het begin van de zwangerschap te gaan liggen. Zij suggereerde de koningin dat ook te doen. Wat zou er tegen zijn om de ministers gewoon liggend te ontvangen?
Jacob en zij werden ook samen uitgenodigd voor kleinere en grotere diners in beide paleizen.
Dan deed Jacob zijn mooie hofkostuum van het Duitse Huis aan en de koninginnen wilden daar dan alles over weten.5)
Elk kind van het hofpersoneel werd een keer uitgenodigd voor een prachtig kerstfeest ten paleize waar zij werden overladen met cadeaus.6)
Zo ontstond er een vriendschapsband met de koninginnen waar Cornelie van genoot en zij deed haar werk met grote toewijding.
Het kon ook gebeuren dat Cornelie opeens werd opgeroepen op momenten dat zij liever iets anders had willen doen.7) Bijvoorbeeld dienst moeten doen als zij naar een uitvoering van de Mattheuspassion in de Grote Kerk had willen gaan, of opeens en met heel slecht weer voor een paar dagen mee naar Amsterdam, juist in de paasvakantie. Dan moest er ad hoc van alles georganiseerd worden: kleren verzameld, een van de linnenmeisjes moest mee, die kon dan even voor kamenier spelen en helpen met de ingewikkelde kleren en sieraden aan te doen. De kapper kwam uit Den Haag over. De dienst ging altijd voor, behalve bij ziekten van man of kinderen, of een bij een sterfgeval.
Thuis had Cornelie het goed georganiseerd met het personeel en vooral met goede hulp voor de jongens.
Een gouverneur voor Otto, de heer Broers en een zekere Elisa Bonjour, een Zwitserse gouvernante voor Frits, die een belangrijke rol in zijn leven heeft gespeeld, vele jaren lang.
De grootste hulp bleef haar ‘goede man’, die er altijd weer was, in ‘wiens armen’ zij kon terugvallen als zij ’s avonds heel laat weer thuiskwam.
Vanuit Hattem kon je in twee en een half uur naar Het Loo rijden. Cornelie beschreef hoe haar ‘goede man’ daarvoor het oude rijtuigje weer in orde maakte. Ze zou er veel gebruik van maken: volgens de traditie werd de verjaardag van de koningin op 31 augustus op Het Loo gevierd maar er werden ook andere grote partijen georganiseerd waar haar aanwezigheid gewenst was.
Jacob en Cornelie waren beiden zeer religieus, zij waren opgevoed in de gewoonten en tradities van de Nederlands Hervormde kerk.
Cornelie miste wijding in de kerstvieringen op het paleis, wilde liever niet op een zondag alleen voor het plezier uit rijden gaan. Zij had er kritiek op als er op een zondag opeens een postbode op de fiets in ‘Beek en Berg’ verscheen met een telegram van het paleis.8)
Vanaf het najaar 1902 tot voorjaar 1903 was Otto ernstig ziek, zo erg dat er voor zijn leven werd gevreesd. Tijdens die ziekte hoefde zij geen dienst te doen. De koninginnen waren lief voor haar. Koningin Emma vroeg haar voor een kort bezoekje op de thee, koningin Wilhelmina stuurde met kerstmis een beelderige mand met kerstrozen waarin een klein reisklokje verborgen zat en vroeg haar enige weken later om bij haar op bezoek te komen in de avond, als de patiënt al sliep.9)
Otto werd weer beter en het leven ging weer verder tot aan de twintigste juli 1908.
‘Toen nam God plotseling mijn innig geliefde oudste zoon Otto tot zich’ schrijft ze.10)
Otto was met zijn neefje Jacob van Heemstra (1892–1908) gaan zeilen op het Apeldoorns kanaal. Er stond een hevige wind en bij een scherpe hoek sloeg de boot om en zijn de jongens verdronken. Cornelie voelde dit vreselijke verlies als een offer dat God van haar had gevraagd. Zij kon het niet begrijpen maar leefde met de hoop dat haar eens geopenbaard zou worden waarom dit moest gebeuren. En ze voelde dat Gods liefde haar nooit zou verlaten. Dat Frits juist toen in Zwitserland logeerde bij Eliza Bonjour in Liguières zag zij ook als teken van hemelse goedertierenheid. Want hij zou zeker mee zijn gaan zeilen als hij in het land was geweest.
Na de begrafenis gingen ze naar hem toe. Zij beschreef hoe ze zich in de dagen na haar zoons dood goed heeft weten te houden en hoe in Zwitserland de reactie kwam. Daar begon een kwaal die begon met een gil, gevolgd door een toeval. Daarna volgden meer toevallen. De dokters wisten niet wat het was en konden niet echt helpen. Werken aan het hof werd onmogelijk. De dokters en Jacob dachten dat verandering van lucht haar goed zou doen en zo trokken zij in oktober van dat jaar naar een plaatsje aan de Italiaanse kust, Santa Margherita Ligure. Ze bleven daar langetijd en in de kerstvakantie kwam Frits bij hen. Hij was in Den Haag in huis bij een leraar en volgde een HBS opleiding.
In april zijn ze weer naar Nederland terug gegaan, maar de toevallen en absences bleven aanhouden.
Cornelie kon nog niet aan het werk gaan. Wel werd ze als een der eersten van het hofpersoneel uitgenodigd om de pasgeboren prinses Juliana te komen bekijken en ze kreeg telkens lieve briefjes van de koninginnen of werd op de paleizen uitgenodigd voor theevisites en korte gesprekken.11)
Dan liet koningin Wilhelmina ook altijd het kleine prinsesje even binnenkomen.
Met haar gezondheid ging het helemaal niet goed. Ze moest vijf maanden lang een rustkuur in totale afzondering doen in Bloemendaal. Vermoedelijk leed zij aan een hartkwaal, althans dat heeft Frits later gezegd. Haar hart was gebroken na de dood van Otto.12)
Drie jaar na Otto’s dood durfden ze het aan weer naar Hattem te gaan en langzaamaan ging Cornelie ook weer aan het werk.
Ondertussen had Jacob een auto aangeschaft, een ‘Bentzauto’. Een chauffeur gaf rijlessen aan hun trouwe koetsier die nog lange jaren bij hen zou blijven. De tocht vanuit Hattem naar Het Loo werd veel korter.
Het werk aan het hof kon Cornelie langzaamaan weer oppakken, maar in 1913 werd Jacob ziek. Het werk in de Tweede Kamer was hem te zwaar geworden en hij leed aan hevige maagpijnen.
In december trokken ze maar weer naar hun geliefde Italiaanse Riviera en bleven daar de hele winter tot in het voorjaar. Eind april 1914 keerden ze terug omdat Cornelies vader ernstig ziek was en stierf.13) Cornelie was nu weer in zware rouw en kon voorlopig weer geen hofdienst doen. Ze gingen naar Hattem waar Frits zich moest voorbereiden op het mondelinge deel van zijn eindexamen H.B.S. Op 25 juli slaagde hij daarvoor.
Maar in plaats van nu van zijn welverdiende rust te kunnen genieten moest Frits onmiddellijk daarna voor de dienst opkomen omdat de Eerste Wereldoorlog dreigde.
‘het was een allerweemoedigst vertrek dien vrijdagavond toen mijn man ons eenig kind naar Zwolle bracht, waar hij den laatsten trein naar Den Haag kon nemen...’ 14)
Halsoverkop vertrokken ze zelf ook naar Den Haag.
Maar in Den Haag werden geen hoffeesten meer gegeven en de koningin reisde en trok heen en weer om haar troepen te inspecteren.
21 september 1915 schreef Cornelie voor het laatst in het dagboek.
Op 16 juli 1916 stierf ze.
Jacob schreef aan de koningin:
‘Mijn arme lieve Cornelie heeft weken lang zwaar moeten lijden voordat zij tot de heerlijkheid mocht ingaan. Mijn zoon en ik waren bij haar. Wij konden niet verstaan wat zij nog meer trachtte te zeggen; maar het was genoeg om ons de zekerheid te geven dat zij tot haren Heer en Heiland is gegaan waar wij haar eenmaal hopen te mogen wederzien....’
NOTEN
1 Cleverens Om reden van discretie: 17
2 Cleverens Om reden van discretie: 19
3 Cleverens Om reden van discretie: 26
4 Cleverens Om reden van discretie: 76
5 Cleverens Om reden van discretie: 68
6 Cleverens Om reden van discretie: 20, 47
7 Cleverens Om reden van discretie: 55
8 Cleverens Om reden van discretie: 62, 94
9 Cleverens Om reden van discretie: 53
10 Cleverens Om reden van discretie: 83
11 Cleverens Om reden van discretie: 87
12 Cleverens Om reden van discretie: 103
13 Cleverens Om reden van discretie: 105
14 Cleverens Om reden van discretie: 106
Op deze site wordt een beeld gegeven van 800 jaar familiegeschiedenis van één van de oudste adellijke geslachten, de Van Wassenaers. »lees meer
Op deze site wordt een beeld gegeven van 800 jaar familiegeschiedenis van één van de oudste adellijke geslachten, de Van Wassenaers. »lees meer
Op 3 november 2000 was het 800 jaar geleden dat voor het eerst een Van Wassenaer in schriftelijk gedocumenteerde vorm verscheen. Dat feit vormde de aanleiding voor een aantal evenementen dat in 2000 en 2001 gezamenlijk het Van Wassenaer-project uitmaakte. Deze evenementen werden georganiseerd door een samenwerkingsverband waarvan de Familiestichting van Wassenaer, de Stichting Duivenvoorde, de Stichting Twickel, de Stichting Hollandse Historische Reeks, de Stichting Internationale van Wassenaer Concours en het Nationaal Archief deel uitmaken. Een team van eminente historici heeft daarnaast een schitterend geïllustreerd boek geschreven. In het Haags Historisch Museum en op Duivenvoorde en Twickel zijn bijzondere rondleidingen georganiseerd. Het Van Wassenaerconcours stond eveneens in het teken van dit jubileum en ook het Nationaal Archief rondde in 2002 een bijzonder archiefproject af.
Op deze nieuwe website treft u nadere informatie aan over de familiegeschiedenis in het algemeen, de familieleden, de projecten, boeken, tentoonstellingen en evenementen.
> Familiehistorie
> Familieleden
> Activiteiten
> Boeken
> Tentoonstellingen
> Fotoarchief (password)
> Familiehistorie
> Familieleden
> Activiteiten
> Boeken
> Tentoonstellingen
> Fotoarchief (password)
Welkom op de nieuwe site van de Familie van Wassenaer. De eerste versie van deze site hebben we gelanceerd in het jaar 2000, bij het 800-jarig bestaan van de familie. »lees meer
We hadden veel te vertellen, bijvoorbeeld over de tentoonstellingen in het Haags Historisch Museum en in de oude familiekastelen Duivenvoorde en Twickel, het in de Hollands Historische Reeks uitgegeven boek 'Heren van Stand' en over diverse archiefinventarisaties. Nu, twintig jaar verder, vonden we het tijd om de site op te frissen en aan te passen aan de context en de webtechniek van deze tijd. De site verwijst naar aspecten van onze familiegeschiedenis, kunstobjecten en naar de diverse stichtingen en instellingen waaraan wij direct of indirect zijn geliëerd, en geeft informatie over andere publicaties en tentoonstellingen als dat actueel is.
Mocht je naar aanleiding daarvan verdere informatie willen ontvangen, dan kun je die aanvragen op info@wassenaer.net.
Wij zijn Robert Koumans van NAIT Media Ventures heel dankbaar voor de productie van de nieuwe site. En Stichting Jacoba van Wassenaer Fonds voor de financiering van deze update.
Wij wensen je veel plezier toe bij je rondgang over onze site. Als je wilt kun je feedback achterlaten door hier te klikken.
Arent van Wassenaer
Voorzitter bestuur Familiestichting van Wassenaer
