Wassenaer.net

Justine G.J.A. van Rechteren (1828–1892)
schilder: A. van den Berg (1852–1944)

Justine Goverdine Jeanne Adolphine van Rechteren 21.2.1828–11.10.1892

gravin van Rechteren

Justine was net negentien jaar geworden toen Willem van Wassenaer haar weer zag en verliefd op haar werd. Vroeger had hij haar ook meegemaakt, ze kwam wel bij zijn ouders thuis voor de partijtjes van zijn jongste broer Walraven.

Willem was 27 jaar, had een rechtenstudie in Utrecht afgemaakt en was daarna min of meer zijn vaders assistent op kasteel Hoekelum geworden. Hij woonde in Hoekelum of in het familiehuis in Arnhem.
Om dit meisje meer te kunnen zien en het hof te gaan maken had Willem de toestemming van haar vader nodig, van graaf Jan Derk van Rechteren, gouverneur van Overijssel. Graaf Jan, zoals hij in de correspondentie wordt genoemd, was veel in Arnhem op alle mogelijke sociale bijeenkomsten, feesten, partijen en kaartavondjes waar Willem ook dikwijls werd uitgenodigd. Willem kende hem dus wel en had hem bovendien jaren geleden in Amsterdam ontmoet toen hij met zijn vader op de terugreis was van Medemblik. Otto en Willem waren toen samen met graaf Jan naar het theater geweest, hadden aan diners aangezeten en waren met hem per boot teruggereisd naar Arnhem.
Zijn vader en graaf Jan waren bovendien oude strijdmakkers.
Blijkbaar durfde Willem echter toch niet zelf aan de graaf te vragen of hij Justine mocht ontmoeten en hij vroeg daarom zijn vader om hulp. Half maart 1847 schreef zijn vader een brief aan Justines vader, met het verzoek Willem toe te staan Justine af en toe te bezoeken.¹⁾
Het antwoord was dat dat wel mocht, maar eind mei kwam er een brief met bedenkingen van graaf Jan aan Willems vader. Hij had het best gevonden dat Willem Justine af en toe zou zien, maar nu had Willem drie dagen bij de familie Nahuys te Velp gelogeerd, juist toen Justine bij haar grootouders Van Hardenbroek op kasteel Langenhorst, ook te Velp, logeerde. Willem had haar daar elke dag bezocht en dat werd graaf Jan toch een beetje te machtig. Dat leek op een engagement en voor hij Justine toestemming gaf Willem verder te zien, wilde hij graag eerst een aantal belangrijke dingen over deze jongen weten:
Wat waren Willems vooruitzichten, wat zou hij in het huwelijk in kunnen brengen en waar zouden ze, als het eventueel tot een huwelijk zou komen, kunnen wonen? Tegelijkertijd werd er op Hoekelum een brief van mevrouw Van Hardenbroek bezorgd, waarin stond dat Willem voorlopig niet meer op de Langenhorst welkom was.

Otto stuurde hierop een boze brief naar Justines vader.
Hij schreef dat hij hier niets van begreep en dat hij zich afvroeg of de Van Rechterens de Wassenaers niet goed genoeg vonden. Hij zou daar eventueel begrip voor kunnen hebben, maar dat dan wilde hij het wel meteen weten.

Graaf Jan was bezig met een glanzende carrière: van gouverneur (commissaris) van Drenthe en later Overijssel, had hij het in 1847 tot lid van de Raad van State gebracht.
Hij was er verder trots op dat hij de peetkleinzoon was van de beroemde patriot Jan Dirk van de Capelle van Appeltern.

Otto van Wassenaers familie had tot de groep rond de stadhouders behoord en daar omheen hing toch altijd nog de reuk van corruptie en vriendjespolitiek. In de patriottentijd had de familie veel macht en rijkdom verloren en op de heerlijkheid Catwijck rustte bovendien een enorme schuld die nog moest worden afbetaald. Otto, oorlogsheld bij Waterloo en later bij Quatrebras, was een herenboer geworden op Hoekelum, het bezit van zijn vrouw. Zoals hij zelf schreef in een brief van 9 juni 1847, leefde hij ‘buiten alle betrekkingen’ zodat hij zijn zoon ‘geen voldoende voor­ spraak’ had kunnen geven hoewel ‘de jongen goed gestudeerd heeft (te Utrecht) en de hogeschool met een graad verlaten heeft’.

Op 23 juni kwam er weer een brief van de graaf op Hoekelum aan. Hij had met zijn dochter gesproken en zij voelde zich nog te jong om echt iets met Willem te beginnen. Zij wilde een jaar vrij zijn. Ze wilde ook dat de man met wie ze zou trouwen een betrekking zou hebben. Daarop kwam er natuurlijk weer een ongelukkige brief van Willem en dan weer een brief van Van Rechteren dat Willem heus Justine af en toe zou mogen ontmoeten en dat hij ook eens zou uitkijken naar een passende werkkring voor Willem.

Een baan voor Willem werd pas een paar jaar na het huwelijk gevonden. En die was zeker niet bijzonder spectaculair.

Anderhalf jaar later werd wel de bruiloft gevierd. Het jonge paar kreeg een paar kamers op Hoekelum. Het huwelijkscadeau van de ouders was een geldsom en samen met het geld dat Justine van haar gestorven moeder had geërfd konden ze er voorlopig van rondkomen. Verder was het goedkoop leven in de huishouding van de ouders. Met Justine kwam er een jonge vrouw in het kasteel en zij had het er goed.
Zij schreef aan haar vader:
‘Heer van Wassenaer schijnt zeer mild te wezen met zijn kinderen in alle deele, want zoals voor mij nu ook, wordt er niets gespaard en alles gedaan om mij maar plezier te doen, en het gaat zoo goed van harte veel beter als ik ooit had kunnen denken. In alles schijnt mijn schoonvader veel te winnen met hem goed te kennen en te verliezen zodra hij uit zijn huis en familiekring gerukt is. Hij verliest geheel en al dat stroeve en terughoudende in zijn manier van zijn en is in de grond de goedhartigste man die er bestaat. Ik zeg u dit alles omdat ik ervan verwondert ben, en u misschien niet minder, en dat men zegt: ‘het is een ongemakkelijk zeeschip dat waarlijk zeer valsch is.’

Willem schreef op 29 oktober 1848 aan zijn schoonvader:
‘Justine zal u geschreven hebben hoe wij hier geëtablisseerd zijn, en ik verlang ernaar als zij, dat U eens komt zien, hoe zij het heeft, wij zitten hier zo regt gelukkig en stilletjes, iets dat ons beiden zo regtbevalt en hetgeen wij zoo lang verlangd hadden..’

In het archief zitten nog een paar brieven van Justine aan haar vader, vol hartelijkheid en belangstelling naar zijn wel en wee.

Na anderhalf jaar, in maart 1850, werd te Arnhem hun eerste kind geboren. Het was een dochter, Civile Jacqueline Ernestine (1850–1875), die de steun en toeverlaat van de ouders zou worden.
Er kwamen nog zes kinderen bij, de familie verhuisde van Hoekelum naar een eigen huis, Noordereng geheten, op het terrein van Hoekelum, en nog later naar een klein kasteel Den Briellaard uit het bezit van Justine.

In het archief zijn nog twee brieven van Justine gevonden, gedateerd 1858 en 1860. Het zijn afscheidsbrieven hoewel zij daarna nog 32 jaar zou leven. Lieve brieven waarin ze de kinderen en vooral de oudste aanspoorde goed voor hun vader te zorgen, en haar man om goed voor de kinderen te zorgen:
‘Eert uwen vader kinderen want op dit gebied rust byzonder een belofte van God de Heer. Hebt hem lief en tracht hem tot God te brengen en in alles de oprechtheid en de waarheid te betrachten. Hij heeft een beminnenswaardig karakter maar zijn verbeelding neemt de overhand over hem en dan vergeet hij wel eens dat de duivel is de vader der leugen en dat God niet onschuldig houdt degenen die valsche lippen hebben om te spreken..’

In een volgende brief wenste zij:
‘Indien mijn kinderen minderjarig zijn verlang ik dat mijn echtgenoot het volle en vrije vruchtgebruik van den Briellaard behoude met zoveel erbij, als de wet toelaat en verzoek hem daartegen om het deel dat mijn kinderen dadelijk toekomt af te zonderen alles in stipte orde te brengen en voor de kinderen alles op te laten loopen, en in een woord hierin zoowel als voor hunne lichamelijke en geestelijke bezorging in den vollen zin een trouwe liefdevolle vader te zijn..’

Het verhaal gaat dat Justine na de geboorte van een kind een psychiatrische patiënt werd. Was er een kind op komst dan ging het weer goed met haar.
Na de geboorte van de jongste zoon Ernst in 1863 moest zij voorgoed worden opgenomen. Aanvankelijk verbleef zij in de psychiatrische kliniek Meer en Bosch bij Den Haag. Misschien daar omdat haar vader en stiefmoeder in Den Haag woonden.

Willem had ondertussen de Briellaard moeten verlaten en was in Wageningen gaan wonen met de kinderen, die hij verder alleen heeft moeten opvoeden.
In een brief van 28 januari 1869 aan zijn zoon Jacob schreef hij:
‘met de arme moeder blijft het steeds bij het oude..’
In een brief van 20 mei 1872:
‘van de lieve moeder heb ik in dezen laatsten tijd niets vernomen; ik schreef gisteren aan juffrouw la Savan (LvW: onleesbaar) om te vernemen hoe zij er over dacht om de kinderen nog eens met Jaantje naar Mama te zenden en tevens haar te verzoeken nog eens omstandig berichten omtrent de toestand te ontvangen. Zodra ik dat weet zal ik het u mededelen..’
Justine is nooit meer beter geworden.

In 1886 werd op het landgoed Veldwijk nabij Ermelo een nieuwe psychiatrische kliniek geopend, gesticht door de Vereeniging tot Chistelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders in Nederland. Het terrein had toebehoord aan de heer Mathile Jacques Chevalier die het in 1885 aan deze vereniging te koop had aangeboden.
Op 3 mei 1887 was Justine daar ingeschreven.

In oktober 1891 kon Willem samen met hun jongste dochter Theodora op dat terrein komen wonen in een huis dat De Riethorst heette, vlak bij het gebouw waar Justine werd verpleegd. Zo waren zij op het eind van hun leven toch weer dicht bij elkaar. Helaas maar voor kort, want hij stierf een half jaar later in dat huis.

Na zijn dood nam Justine zelf haar intrek op De Riethorst met vijf man personeel, terwijl Theodora ook bij haar bleef wonen. Op 11 oktober 1892 is zij gestorven.

Wat haar ziekte was? Wat de symptomen waren? Haar kinderen en kleinkinderen hebben daar over gezwegen.

De Van Wassenaers van nu stammen allen van dit echtpaar af, want van de vier jongere broers van Willem zijn er geen mannelijke nakomelingen meer.
Naar mijn mening past het echter niet om bij voorkomende problemen in de familie naar dit echtpaar te verwijzen. Wij weten immers nog steeds niets van wat er werkelijk aan de hand is geweest.

NOOT
1 Alle citaten uit brieven in het bezit van de schrijfster

• Vorige
• Next