Wassenaer.net

Theodora van Scherpenzeel (1554–1622)
schilder: N.W.J. De Roode (1814–1884),
nageschilderd van een portret van Th. Netscher (1661–1732),
die het had nageschilderd van een familieportret van Jan Mijtens (1614–1670)

Theodora van Scherpenzeel 1554–1622

Willem van Scherpenzeel van Rozendael (1520–1570) en Haze van Zuylen van Nijevelt (1521–1575) waren de ouders van Theodora.
Haze van Zuylen was Willems tweede vrouw. Willem was eerder getrouwd geweest met Johanna Tenkinck. Uit dit huwelijk waren vijf kinderen geboren, met Haze kreeg hij er nog zeven bij. Theodora was het tiende kind in het grote gezin.

De familie woonde op het mooie kasteel Rozendael bij Arnhem dat hertog Karel van Gelre in 1536 aan Willem geschonken had.

Margaretha van Parma (1522–1586), die door haar broer Karel V in 1559 tot landvoogdes over zijn gebieden in de lage landen was aangesteld, benoemde Willem van Scherpenzeel tot landdrost over de Veluwe. Hij was belast met het bestuur en de rechtspraak in dit gebied.
Niet altijd deed hij wat ze hem opdroeg. Hoewel zelf katholiek weigerde hij eens haar bevel om met zijn mannen op te treden tegen een stel agressieve protestantse Harderwijkers.

De kinderen uit het tweede huwelijk van Willem van Scherpenzeel werden in woelige tijden geboren. En hoewel verspreid over het land hebben zij elkaar vast kunnen houden. Maar liefst drie broers van Theodora, Johan, Jacob en Arent waren later getuigen bij het huwelijk van haar zoon Johan met Maria van Voorst in 1601. Zij hebben met hun halfzusters en broers, de kinderen uit het eerste huwelijk van hun vader, verscheidene drama’s mee moeten maken:
De oudste zoon, Johan, werd krankzinnig verklaard, de tweede zoon stierf in de oorlog, ver weg in Sedan en de oudste dochter Elisabeth raakte in 1555 zwanger. De vader van haar kind, Hendrick Bentinck, kon haar niet op tijd trouwen omdat hij de oorlog in moest.

Op de dag dat hij terugkwam was Elisabeth in het kraambed gestorven. Samen met haar kind lag zij al in de kist. Bentinck trouwde haar alsnog.
De twee zusters die daarop volgden traden in een klooster in.

In 1568 begon de Tachtigjarige Oorlog.
Willem van Scherpenzeel stierf in 1570. Mogelijkerwijze heeft Haze toen besloten haar oudste dochter Theodora, zestien jaar oud, naar haar zuster Hillegonda te sturen, die toen abdis van het Benedictijner nonnenklooster in Rijnsburg was. Het was wel een echt klooster, maar alleen adellijke vrouwen konden daar intreden. De nonnen hielden zich ook bezig met wereldse zaken... partijen geven, gasten ontvangen, paardrijden en jagen. Aan dit klooster was een school verbonden voor jonge meisjes die er een opleiding kregen die bij hun stand paste.
Maar ook daar werd het gevaarlijk. Het klooster werd belaagd door rondtrekkende geuzen.
Misschien al in 1572, maar zeker in 1573 moesten de nonnen vluchten. Sommigen naar Utrecht, anderen naar Leiden. De abdij brandde in de herfst van dat jaar af. Hillegonda van Zuylen had al eerder een huis gekocht aan de Pieterskerkgracht 5–7 in Leiden. In 1572 zocht ze daar samen met haar nicht haar toevlucht.

Arent van Duivenvoorde was ondertussen vanuit Engeland in de Republiek teruggekomen en was aanwezig geweest bij de inname van Den Briel. Hij was naar Leiden gekomen om zijn koffer met kostbaarheden op te halen en zijn oom Adriaen van Duivenvoorde, die op kasteel Duivenvoorde woonde, te bezoeken. Het kasteel dat voor hem bestemd was geweest.

In Leiden hebben Arent en Theodora, kleindochter van zijn zuster Theodora, elkaar ontmoet. In oktober 1573 trouwden zij met elkaar. Hij was 44 en zij nog geen 20 jaar oud. Zij gingen in Leiden wonen, eerst in de Breestraat 50 en vanaf 1580 aan de Pieterskerkgracht 5–7, het huis dat Theodora van haar tante had geërfd.
Waar zij tijdens het beleg van Leiden woonden is niet bekend. Arent heeft in ieder geval meegevochten bij het ontzet.

Arent en Dirck, zoals Theodora zichzelf noemde, kregen vijf kinderen waarvan er drie op jonge leeftijd stierven, Hadewich, Willem en Arent. De twee overlevende kinderen, Johan (1576–1645) en Theodora (1577–1660) groeiden in Leiden op. Het gezin had het aanvankelijk niet breed aangezien veel van Arents bezittingen hem door Alva’s Bloedraad waren ontnomen; ook de heerlijkheid Duivenvoorde was in die jaren in de handen van zijn neven. Zijn oom Adriaen had dit kasteel en het land destijds aan de kleinkinderen van zijn zuster Theodora vermaakt, omdat hij had gedacht dat Arent, de zoon van zijn vroeg gestorven broer Jan, niet meer terug zou komen. En toen Arent in 1573 wel terug was gekomen had hij het testament niet meer kunnen veranderen. Hij was in dat jaar plotseling gestorven.

Arent spande een proces aan voor het Hof van Holland om Duivenvoorde terug te krijgen. Pas na vele jaren is dat gelukt.
Johan schreef eind jaren negentig nog in het poëziealbum van zijn zuster Theodora:
‘ick bin die ick bin/ wilt is mijn sin/ cleyn is mijn goet...’
De jaren gingen verder.....

Arent was veel weg met het leger, werd gouverneur van enkele vestingsteden.
Hij bleef militair tot 1585 toen Robert Dudley earl of Leicester (1533–1588), afgezant van de Engelse koningin Elisabeth, gouverneur-generaal van de Republiek werd.
Als lid van de ridderschap bleef hij zitting houden in de Staten van Holland en WestFriesland. Daarvoor moest hij veel naar Den Haag reizen waar de vergaderingen werden gehouden.
Pas in 1599 werd Arent heer van Duivenvoorde en kon hij zijn intrek nemen in het kasteel.

Op 6 maart 1599 maakten Arent en Theodora hun testament:
de kinderen werden universeel erfgenaam. Johan zou natuurlijk Duivenvoorde erven maar hij zou zijn zuster Theodora elk half jaar haar kindsdeel moeten uitkeren. De kinderen zouden pas over hun erfdeel mogen beschikken vanaf hun 25ste levensjaar.
Tot die tijd moest Theodora het vermogen en het kasteel beheren.¹⁾

In maart 1600 stierf Arent op 72-jarige leeftijd op kasteel Duivenvoorde. Hij werd in Voorschoten begraven. Dirck en hij waren 27 jaar getrouwd geweest.

Een jaar later wilde Johan, die toen 25 jaar oud was, met Maria van Voorst trouwen.
Theodora maakte het kasteel voor hem in orde, gaf hem de halve inboedel zoals ze destijds beloofd had ‘waarmede zij haar zoon wel rijkelijk meent uitgezet te hebben en nergens verder en begeert inne gehouden te zijn...’ ²⁾

Zij bezat land in Ankeveen dat zij aan haar zoon wilde schenken, maar pas na drie jaar. Eerst wilde ze met de inkomsten daaruit haar zoon ‘bevrijen van alle onbetaalde renten en schulden.....’

Haar dochter Theodora trouwde in 1603 met Albrecht van Schagen.
Dirck bleef in Leiden wonen, eerst nog aan de Pieterskerkgracht en later aan het Rapenburg nr. 83.

Zij maakte de huwelijken van haar kinderen mee, de geboorten van haar kleinkinderen...
Zij heeft het begin van de koloniale expansie, het Twaalfjarig Bestand, de dood van Van Oldenbarnevelt, het begin van de Gouden Eeuw en nog zoveel meer kunnen meemaken.
In 1622 stierf zij in Leiden en werd ze bij haar man in het graf in Voorschoten bijgezet.

NOTEN
1 Huisarchief Twickel, Heerlijkheid Wassenaar, no. 91 – leenregister H, folio 142 verso en 143
2 Huisarchief Rozendaal, acte 1053

• Vorige
• Next