Wassenaer.net

Willem Frederik Hendrik van Wassenaer (1752–1799)
schilder: N.W.J. De Roode (1814–1884)

Willem Frederik Hendrik van Wassenaer 11.1.1752–19.2.1799

heer van de beide Catwijcken, het Sant en van Spanbroek
lid der Hollandse Ridderschap
gecommitteerde ter Staten van Holland en Staten Generaal
eerste commies ter Posterijen
hoogheemraad van Schieland dijkgraaf
baljuw van Voorne, Den Briel,Goeree en Grijsoord
meesterknaap der Houtvesterij

Nauwelijks twee jaar oud verloor Willem Frederik Hendrik zijn moeder. Zij overleed in 1754 na de geboorte van zijn jongste zusje, Marie Louise.

Willem van Wassenaer, zijn vader (1712– 1783), was veel op zee, in dienst van de Admiraliteit van de Maze. Hij fungeerde in steeds hogere functies en op het laatst van zijn leven als luitenant-admiraal. Hij hertrouwde in juni 1758 met Anna van Wassenaer van Starrenburg. Toen was er voor de kinderen weer een nieuwe moeder in huis.

Het gezin woonde in Nijmegen en in de zomer op het mooie kasteel de Wijhenburgh te Echteld, waar zijn vader in 1783 zou overlijden.
In zijn jonge jaren kon Willem Frederik Hendrik genieten van alle voorrechten verbonden aan de positie van zijn vader en zijn hoge stand, aan zijn vaders vriendschap met de stadhouder en diens hof.

In 1773 zorgde Willem ervoor dat zijn zoon hoogheemraad van Schieland kon worden en in 1774 kocht hij voor zijn zoon voor 45.000 gulden de hoge heerlijkheid Spanbroek. Daarmee kon Willem Frederik Hendrik in 1779 lid worden van de Hollandse ridderschap en een stem krijgen in de Staten van Holland en de Staten Generaal.

In 1769 mocht hij, zeventien jaar oud, met zijn vader mee de zee op met het gloednieuwe schip de Thetis dat volgens Willems aanwijzingen was gebouwd. Willem wilde graag zien hoe het schip zich op zee zou houden. Drie dienaren gingen mee, een kok en twee ‘leverijbediendes’.¹⁾

Het leven op zee trok Willem Frederik Hendrik blijkbaar niet want hij ging rechten studeren aan de universiteit van Utrecht en begon in 1773 aan een carrière bij de posterijen. Hij werd daar postmeester, een lucratieve baan.

Zijn vader was goed geweest voor zijn manschappen, en zijn zoon, zijn vaders voorbeeld volgend en ‘zijn tijd begrijpende’, was goed voor zijn postbestellers. Hij zorgde ervoor dat zij een salarisverhoging kregen, iets waar ze al jaren tevergeefs om hadden gevraagd.²⁾

In 1783 stierf zijn vader in Echteld. Hij werd daar begraven naast zijn eerste vrouw Johanna Wilda van Wijhe, Willem Frederiks Hendriks moeder.

Willem Frederik Hendrik erfde de goederen in Echteld en trouwde in 1785 met Johanna Judith van Isselmuden (1754–1824). Zij kwam uit Overijssel.
In tien jaar kregen zij negen kinderen, drie daarvan zijn jong gestorven.Vanaf 1788 of 1789 woonden zij in Den Haag aan de Korte Beestenmarkt nr. 7. Zij huurden dat tamelijk grote huis voor 1200 gulden per jaar.

In december 1787 erfde Willem Frederik Hendrik van zijn neef Willem Lodewijk van Wassenaer (1738–1787), die kinderloos gestorven was, de heerlijkheden van de beide Catwijcken en het Sant.
Zijn oom Frederik Hendrik (1701–1771), de vader van Willem Lodewijk, had van dat bezit genoten. Hij had er zijn stand op een grootse manier mee kunnen ophouden. Zo had hij jachtpartijen in het gebied georganiseerd en had hij het huis de Hof van Catwijck vergroot en verfraaid om er uitbundige feesten te kunnen geven. Ook de stadhouders waren hier dikwijls bij geweest. Dit alles had hem schatten gekost en toen zijn nalatenschap tussen zijn weduwe en hun drie kinderen verdeeld moest worden bleek er nog maar weinig geld over te zijn. Zijn zoon Willem Lodewijk, de nieuwe heer van Catwijck, was niet in de hof gaan wonen, en had het huis verhuurd.
De hof is voor Willem Frederik Hendrik en zijn familie een veilig, maar voor zijn nazaten een moeizaam bezit geworden.

Voor het vervolg van dit verhaal is het nodig om iets over de gebeurtenissen in het land en in de wereld te vertellen.
Toen prins Willem van Oranje Nassau V in 1766 achttien jaar was geworden, werd hij beëdigd als stadhouder. Een jaar later trouwde hij met prinses Wilhelmina van Pruisen, zuster van de koning van Pruisen. In tegenstelling tot zijn vrouw was Willem een zwakke besluiteloze man.
In 1775 was in Amerika de vrijheidsoorlog tegen de Engelsen begonnen en in de Republiek was in die tijd de patriottenbeweging ontstaan. De patriotten hadden veel sympathie voor de Amerikaanse rebellen.
De grote patriot Jan Derk van der Capellen tot den Pol (1741–1784) schreef in 1781 zijn beroemde pamflet ‘aan het volk van Nederland’ , dat duidelijk geïnspireerd was op de ‘declaration of independance’.

Van der Capellen tot den Pol pleitte voor vrijheid van drukpers in het land en er moest een raad komen die samen met de stadhouder zou regeren. De burgers moesten bewapend worden in zogenaamde vrijkorpsen.
Het pamflet was een oproep tot democratie. De bevoorrechte kliek rond de stadhouder moest verdwijnen, hun macht en invloed moest aan banden gelegd.
De patriottenbeweging groeide en overal werden vrijkorpsen opgericht die zich oefenden in de wapenen. Dat kon een gevaarlijke macht in een macht in een macht worden.
De stadhouder, wiens moeder een Engelse prinses was geweest, vreesde deze nieuwe beweging en was niet in staat om compromissen te vinden.

Willem Frederik Hendrik kreeg zelf met de nieuwe beweging te maken toen de kerk in Katwijk aan Zee problemen met de dominee kreeg. Daar stond een zekere ds. Van Waenen. Deze was al ten tijden van Frederik Hendrik van Wassenaer van Catwijck dominee in Katwijk aan Zee geweest en had zelfs meegelopen met diens begrafenisstoet in 1772.
Later was hij patriot geworden en had in Katwijk een vrijkorps opgericht. Hij oefende samen met zijn zoon elke week met de wapenen.

Maar de vissers aan de Hollandse kusten waren meestal vurige orangisten.
Op een zondag, in juli 1787, was een gemeentelid met een goudsbloem op, een oranjesymbool, in de kerk verschenen.
Ds. Van Waenen had hier tijdens de preek openlijk kritiek op. Na de kerkdienst verschenen opeens veel meer mensen met goudsbloemen op. De gemeente wenste ds. Van Waenen niet meer te horen.
In september van dat jaar liep het helemaal uit de hand: een woedende bende kwam naar zijn huis en de dominee vluchtte weg. Toen ds. Van Waenen daarop ontslag vroeg moest ook de heer van Catwijck daarmee instemmen, wat hij natuurlijk deed.³⁾

Ondertussen was in 1780 de vierde Engelse zeeoorlog uitgebroken die tot 1784 zou duren. De Hollandse vloot stelde niets meer voor en kon de handelsschepen niet meer beschermen. Velen werden door de Engelsen, die nu de zeeën beheersten, buitgemaakt. Onder andere de Prinses Carolina.⁴⁾
De Hollandse vissers ondervonden daar grote last van omdat zij niet ver genoeg konden uitvaren.
De stadhouder kreeg van alles de schuld. In Den Haag werd de sfeer er voor hem, zijn gezin en getrouwen niet beter op en in 1785 vluchtte hij weg uit Den Haag naar het Oranjegezinde Nijmegen.

Alsof er niets aan de hand was ging het hofleven daar gewoon door. Er werd gecomponeerd, muziek gemaakt, toneel gespeeld, kunst verzameld. Terwijl in het westen van het land de patriottenbeweging groeide.

In 1787 reisde prinses Wilhelmina vanuit Nijmegen naar Den Haag waar ze hoopte trouwe Oranjeklanten te verzamelen die haar man steun zouden kunnen verlenen. Ze is nooit in Den Haag aangekomen want ze werd halverwege in Goejanverwellesluis tegengehouden door de commandant van het Goudse Vrijkorps.
Woedend schreef ze een brief naar haar broer, de koning van Pruisen, die excuses eiste. Deze bleven natuurlijk uit en daarop trok een Pruisisch leger van 20.000 man het land binnen.
De stadhouder kwam terug in Den Haag, maar in plaats van te overleggen of toe te geven, verbood hij de vrijkorpsen, ontbond de patriottische sociëteiten en legde hun pers aan banden. De staatsgezinden werden afgetuigd door de Oranjeklanten en 40.000 mensen sloegen op de vlucht. Vooraanstaande patriotten vluchtten naar Parijs van waaruit een inval in de Republiek werd voorbereid.

In augustus 1794 trokken Franse troepen onder leiding van de beroemde generaal van de Franse Revolutie, J.Ch. Pichegru (1761–1804,) Staats-Brabant binnen waarbij Sluis en Nijmegen werden bezet en in december van datzelfde jaar trokken ze over de bevroren rivieren het land verder in. De stadhouder vluchtte met zijn gezin naar Engeland en via een soort ‘fluwelen revolutie’ werden de patriotten nu de baas in het land. En vanaf 1795 was het uit met de invloed van de regenten, uit met hun privileges, hun banen en inkomsten uit heerlijkhedenDe Republiek heette voortaan de ‘Bataafse Republiek’ en hoorde in feite bij Frankrijk. In 1796 kreeg het land voor het eerst een gekozen volksvertegenwoordiging, grondwet en een centrale regering.

Wat heeft dit alles betekend voor Willem Frederik Hendrik en zijn familie?
Zijn banen, privileges en heerlijke rechten had hij verloren. Hij bezat nog wel de Hof van Catwijck, en ontving nog wel inkomsten uit de pachten van zijn landbezit. Maar de troepen van Pichegru hadden grote schade toegebracht aan zijn bezittingen in Echteld.

In de stukken ligt een zogenaamd ‘billet van inschrijving’ van 11 juni 1795, in de zogenaamde vrijwillige geldnegotiatie:
De ‘provisioneele Representanten van het Volk van Holland’ eisten van iedere burger 6% van zijn vermogen.
Willem Frederik Hendrik vulde het briefje in:
‘ik zal fourneren de somme van twee duysend guldens welke somme ik zal betalen in eens in quitantien van gefourneerd zilver en in geldt... Betuigende buiten staet te zijn (zo uit hoofde der schaeden aaen mijne goederen in Gelderlandt gelegen als door ’t gemis van de revenuen mijner Heerlijkheden waerin genoegsaem alleen mijn besittingen bestaen) iets meer te fourneeren’.
Als 2000 gulden dus 6% van zijn vermogen was, dan moet zijn hele vermogen uit niet meer dan 30.000 gulden hebben bestaan. Waarvan dus een gedeelte ‘gefourneerd zilver’ was geweest.
Willem Frederik Hendrik trok met zijn gezin uit Den Haag weg en ging in Katwijk wonen. Mogelijk hebben ze daar van de Oranjegezinde bevolking geestelijke en materiele steun ontvangen.

Willem Frederik Hendrik stierf op 19 februari 1799 in Katwijk. Hij werd bijgezet in de grafkelder in Katwijk aan de Rijn.

NOTEN
1 Vlot Ambitie en lust om wel te dienen: 102, 103
2 Auteur onbekend, artikel in Die Haghe, 1943
3 Wassenaer-Wiarda Oud Katwijk: 3, 4
4 Vlot Ambitie en lust om wel te dienen: 127

• Vorige
• Next