Willem Frederik Hendrik van Wassenaer 12.5.1820–6.4.1892
heer van Weurt en den Briellaard
Willem, de oudste zoon van Otto van Wassenaer en Jacqueline Cornelie van Balveren, werd in Nijmegen geboren, evenals de vier volgende zoons, Karel (1822–1870), Otto (1823–1887), Arent (1825–1876) en Walraven (1827–1905). De Van Balverens hadden er een huis en de Van Wassenaers waarschijnlijk ook, want de grootmoeder van Otto, Johanna Wilda van Wijhe kwam uit het Nijmeegse.
Jacqueline Cornelie van Balveren bezat een klein kasteel, Hoekelum geheten, dat in de buurt van Wageningen lag.
Otto en Jacqueline gingen met hun jonge kinderen op Hoekelum wonen, want Otto wilde daar het land ontginnen, een boerenbedrijf opzetten en een bos aanplanten.
Ze bezaten ook een huis in Arnhem.
Otto moest veel in Arnhem zijn om de vergaderingen van de besturen van de Provinciale Staten van Gelderland en van het Landbouwcommissariaat bij te kunnen wonen die aldaar gehouden werden.
En in de winters was het soms te koud op Hoekelum.
De jongens groeiden in die twee huizen op, er kwam een onderwijzer in huis en hun sociale leven speelde zich in Arnhem af.
We leren Willem kennen door de vele brieven die hij aan zijn broer Otto schreef toen deze in 1839 op een kostschool in Vianen verbleef ter voorbereiding van zijn toelatingsexamen voor de Koninklijke Militaire Academie te Breda.1)
De andere broers, Karel, Arent en Walraven, schreven hem ook. Het zijn hartelijke gezellige brieven, waarin wordt verteld over het leven op Hoekelum, in Arnhem en in Medemblik. Otto heeft alle brieven bewaard.
Willem was in die jaren thuis. Hij bereidde zich voor om toelatingsexamen aan de universiteit van Utrecht te doen. Hij wilde rechten gaan studeren. Walraven was ook thuis. Karel was in die tijd op de KMA en Arent was ook op kostschool.
Vooral Willem was een groot correspondent. Hij moedigde Otto aan om goed te leren, gaf raad, schreef over het gezin, over ziekten en gezondheid. Hoe hard hij zelf moest werken om naar de universiteit in Utrecht te kunnen gaan, en hoe hij daar tegenop zag. Maar met Gods hulp zou hij het redden.
Hij schreef hoe ze thuis muziek maakten in de avonden met de gasten die op Hoekelum of in Arnhem kwamen logeren. Hijzelf speelde de piano en zong daarbij. Hij schreef over zijn uitjes, danspartijen, diners en kaartavondjes.
Met zijn vader en Karel reisde hij naar Medemblik om Karel daarheen te begeleiden. Daar was toen het opleidingsinstituut voor de marine gevestigd. Halverwege bleven ze in Amsterdam waar hij zijn latere schoonvader, de gouverneur (later commissaris van de koning) van Overijssel ontmoette. Diens sociale leven speelde zich ook in Arnhem af en zijn kinderen, en dus ook Willems latere vrouw Justine, negen jaar jonger dan hij, kwamen wel spelen met Walraven, de jongste broer.
Een logee op Hoekelum schreef aan Otto:
‘Willem is een hele heer geworden dat is nog plezierig voor uwe ouders dat hij deze winter nog tehuis blijft daar hij zo lief en gezellig is..’
Toen Otto geslaagd was voor zijn examen voor de militaire academie in Breda hebben de ouders met Willem, Otto en Walraven een lange reis van drie maanden gemaakt. Via Duitsland en Zwitserland gingen ze over de Simplon naar Italië. Alles per diligence. Willem maakte het reisverslag. Hij heeft genoten. Alle paleizen, landhuizen, kerken en musea die te bezichtigen waren hebben ze bekeken. Hij beschreef de schatten die hij had gezien, de mooie meubels, de mooie kleuren. Hij genoot van de natuur, en soms stonden ze om drie uur ’s nachts op om
de zon te zien opkomen en ze maakten urenlange wandelingen in de bergen. Hij beschreef de lekkere wijn, het smakelijke of juist niet zo smakelijke eten en hield nauwkeurig bij hoeveel een en ander had gekost.
In september 1839 kwamen ze thuis en het leven op Hoekelum ging weer verder. Willem werd meester in de rechten.
En dan is er een lange tijd niets over Willem te vinden in het archief. Hij had geen baan en was waarschijnlijk op Hoekelum zijn vaders rechterhand.
In oktober 1848 trouwde hij met Justine van Rechteren (1828–1892).
De eerste paar jaren woonde het jonge echtpaar op Hoekelum.
Hun eerste dochter Civile (1850–1875) werd in Arnhem geboren. In 1851 verhuisden ze naar het huis Noordereng dat de ouders op het terrein van Hoekelum voor hen hadden laten bouwen. Daar werden drie kinderen geboren, Jan Derk (1851–1914), Elisa Martha (1855–1941) en Otto Jacob Eifelanus (1856–1939).
Pas in 1853 vond Willem zijn eerste banen, iets wat Justine zo graag eerder al had gewild:
hij werd lid van de gemeenteraad van Wageningen en lid van de Provinciale Staten van Gelderland.
In 1854 werd hij ook nog kamerheer in buitengewone dienst van de koning en ereridder van de Johanniter Orde. Op zijn portret prijkt het Johanniter kruis op zijn borst. Hij ziet er mooi uit in het hofpak met de gouden tressen.
Ondertussen had Willem ‘vues’ op een groter huis en was zijn oog gevallen op huize de Briellaard. Het huis kwam waarschijnlijk uit het bezit van zijn vrouw.
Een heerlijk landhuis, begin 19de eeuw gebouwd in Barneveld, op een plek waar eerder een kasteel van dezelfde naam had gelegen. Het huis was omgeven door:
‘een prachtig bos, met zwarte beuken, tulpen en andere kostbare en zeldzame soorten van vreemde bomen, waarvan de weerga in Gelderland niet meer wordt gevonden’.2)
Willem noemde zich in het vervolg heer van Weurt (een klein plaatsje bij Nijmegen waarvan zijn moeder vrouwe was geweest) en de Briellaard.
Voor de familie het huis kon betrekken, moest er een vleugel worden aangebouwd.
Zolang woonden ze in Wageningen. Eind 1860 of begin 1861 zijn ze naar de Briellaard verhuisd waar de twee jongste kinderen, Theodora (1861–1907) en Ernst (1863–1953) geboren zouden worden.
Het is niet goed gegaan met Willem en Justine.
Zij is na de geboorten van haar kinderen een psychiatrische patiënt geworden en hij was een slechte financier.
Vóór of in 1856 had hij een ijzermijn in de Eiffel gekocht. Dat deden wel meer Nederlanders in die tijd. Door de nieuwere exploitatiemethoden was het makkelijker geworden het ijzer te winnen en er was goed geld mee te verdienen.
Toen ten tijde van deze aankoop zijn zoon Otto geboren werd, gaf hij hem daarom de eigenaardige derde naam Eiffelanus. Maar helaas, Willem was bedrogen want deze mijn had nooit bestaan en met deze onverstandige aankoop verloor hij zijn vermogen. Het zal niet voor niets zijn geweest dat zijn moeder in haar testament haar andere twee zonen Karel en Otto opdroeg erop toe te zien dat Willem niet aan het kapitaal kon komen dat zij voor zijn kinderen had bestemd.
In maart 1861 schreef Justine een soort afscheidsbrief aan haar kinderen, voor het geval ze de aanstaande geboorte van Theodora (1861–1907) niet zou overleven:
‘Eert uwen Vader kinderen want op dit gebied ruste bijzonder eene belofte van God de Heer; heb hem lief en tracht hem tot God te brengen, en in alles de oprechtheid en de
waarheid te betrachten. Hij heeft een beminnenswaardig karakter maar zijne verbeelding neemt de overhand over hem en dan vergeet hij wel eens dat de Duivel is de vader der leugen en dat Godt niet onschul dig houdt dengenen die valsche lippen hebben om te spreken...’
Broer Walraven die op Hoekelum bleef wonen correspondeerde met zijn broer Otto die burgemeester van Voorburg was geworden. Hier volgen enige fragmenten:
december 1861
‘Willem is met zijn kindertjes en de Mis (waarschijnlijk de huisonder wijzeres) bij ons komen eten, zijn stemming is allerliefst al hoewel hij in deze dagen vele huiselijke tribulatien heeft die hij zich zeer aantrekt..’
februari 1862
‘ook ik krijg van tijd tot tijd brieven van broeder Willem waarin een zeer lieve stemming doorstraalt. God geve dat hij het hoofd boven water moge blijven houden, en dat hij nu niet al te driest worde..’
juli 1862
‘de stemming van onzen beste broeder was bij zijn vertrek nogal goed, hij sprak er zeer lief over. Justine heb ik er niet over gesproken doch zij zag er mij nogal kalm en zeer bedaard uit. God geve dat dit hem en haar een weinig afleiding geve en dat hij kracht ontvangen moge om met moed en volhardingte dragen de beproeving die hem opgelegd geworden is, en krachtig te strijden tegen zijnen vijand die hij bij zich draag...’
voorjaar 1863
‘een dezer dagen verwachten wij de vermeerdering van familie bij broeder Willem, van harte hoop ik dat alles daar goed zal mogen aflopen, doch ik vond Justine de laatste tijd zo moeilijk en onaangenaam van humeur voor de haren dat het me wel enigszins angstig maakt..’
14 januari 1864
‘Zijn stemming was allerliefst, doch wat gij mij van uwen indrukken ten zijn opzigten meldt, ja beste broeder wij hebben hem nooit anders gekend en hij zal ook wel nooit veranderen. Wat mij echter zeer veel genoegen doet is dat de ongelukkige Justine kalmer schijnt te worden sedert zij in het gesticht is, hetgeen ook wel vooruit te zien was, daar zij nu niet telkens aanstoot krijgt en op een veel kalmere wijze behandeld wordt hetgeen Willem met de beste wil van de wereld niet doen kon en daar Justine geen de minste vertrouwen meer in hem had...’
Wat was er mis met Willem?
Zijn stemming kon ‘allerliefst’ zijn, hij was een slechte financier, droeg zijn vijand bij zich en hij kon ‘nooit meer veranderen’. Volgens Justine was hij soms een leugenaar.
Het heeft geen zin om hier allerlei psychiatrische speculaties op los te laten en latere moeilijkheden in de familie uit erfelijke factoren te verklaren.
De familie heeft verder als ‘het graf’ gezwegen. En daar moeten wij het dan maar bij laten.
Willem heeft de kinderen zonder Justine moeten opvoeden. Zijn dochter Civile was hem daarbij tot steun.
Het mooie huis de Briellaard heeft hij in 1872 moeten verlaten en in datzelfde jaar werd het huis afgebroken. Of hij het huis eerst heeft verkocht en het daarna is afgebroken, of dat hij het zelf heeft laten afbreken om het sloopmateriaal te kunnen verkopen is onbekend.
Een jaar later werd het koetshuis afgebroken en het hele bos omgehakt. Zoveel bomen werden geveld dat er in de gemeente Barneveld schande van werd gesproken.3)
Tegenwoordig is er op het terrein een groot tuincentrum.
Het gezin ging in Wageningen wonen. Willem maakte er toch weer wat van. Hij genoot van de kinderen en schreef daar over aan zijn zoon Jacob die op een kostschool zat. Hij vertelde hoe hij de jongsten, Theodora en Ernst, miste als ze uit logeren waren bij zijn broer Otto in Den Haag. Over Justine schreef hij als ‘die lieve moeder’ of ‘die lieve mama’.
Willem organiseerde avondjes met vrienden. Ze lazen er samen de Camera Obscura. Maar vanaf 1869 moest hij zijn brieven aan Civile dicteren. Hij kon zelf niet meer schrijven als gevolg van ernstige reumatiek aan zijn handen.
En toen verloor hij ook Civile. Een half jaar na haar huwelijk met Jacob van Heemstra (1845–1926) stierf zij in januari 1875. Theodora nam waarschijnlijk haar plaats bij haar vader in.
Willem woonde later nog een paar jaren in Gorssel, waar zijn broer Karel burgemeester was, en kwam toen eind 1891 samen met Theodora te wonen in een huis met de naam De Riethorst. Dat huis lag op het terrein van de in 1886 opgerichte Christelijke Psychiatrische kliniek Veldwijk te Ermelo, waar Justine sinds 1887 werd verpleegd. Zo waren ze op het eind van hun leven toch nog dicht bij elkaar.
Hun eerste kleinzoon, de zoon van Otto Jacob Eiffelanus (1856–1939), geboren een jaar voor Willems dood, op 6 april 1892, werd niet naar hem maar naar zijn broer Otto genoemd.
NOTEN
1 Citaten uit stukken en brieven in bezit van de schrijfster
2 Barneveldsche courant 1873
3 Idem
Op deze site wordt een beeld gegeven van 800 jaar familiegeschiedenis van één van de oudste adellijke geslachten, de Van Wassenaers. »lees meer
Op deze site wordt een beeld gegeven van 800 jaar familiegeschiedenis van één van de oudste adellijke geslachten, de Van Wassenaers. »lees meer
Op 3 november 2000 was het 800 jaar geleden dat voor het eerst een Van Wassenaer in schriftelijk gedocumenteerde vorm verscheen. Dat feit vormde de aanleiding voor een aantal evenementen dat in 2000 en 2001 gezamenlijk het Van Wassenaer-project uitmaakte. Deze evenementen werden georganiseerd door een samenwerkingsverband waarvan de Familiestichting van Wassenaer, de Stichting Duivenvoorde, de Stichting Twickel, de Stichting Hollandse Historische Reeks, de Stichting Internationale van Wassenaer Concours en het Nationaal Archief deel uitmaken. Een team van eminente historici heeft daarnaast een schitterend geïllustreerd boek geschreven. In het Haags Historisch Museum en op Duivenvoorde en Twickel zijn bijzondere rondleidingen georganiseerd. Het Van Wassenaerconcours stond eveneens in het teken van dit jubileum en ook het Nationaal Archief rondde in 2002 een bijzonder archiefproject af.
Op deze nieuwe website treft u nadere informatie aan over de familiegeschiedenis in het algemeen, de familieleden, de projecten, boeken, tentoonstellingen en evenementen.
> Familiehistorie
> Familieleden
> Activiteiten
> Boeken
> Tentoonstellingen
> Fotoarchief (password)
> Familiehistorie
> Familieleden
> Activiteiten
> Boeken
> Tentoonstellingen
> Fotoarchief (password)
Welkom op de nieuwe site van de Familie van Wassenaer. De eerste versie van deze site hebben we gelanceerd in het jaar 2000, bij het 800-jarig bestaan van de familie. »lees meer
We hadden veel te vertellen, bijvoorbeeld over de tentoonstellingen in het Haags Historisch Museum en in de oude familiekastelen Duivenvoorde en Twickel, het in de Hollands Historische Reeks uitgegeven boek 'Heren van Stand' en over diverse archiefinventarisaties. Nu, twintig jaar verder, vonden we het tijd om de site op te frissen en aan te passen aan de context en de webtechniek van deze tijd. De site verwijst naar aspecten van onze familiegeschiedenis, kunstobjecten en naar de diverse stichtingen en instellingen waaraan wij direct of indirect zijn geliëerd, en geeft informatie over andere publicaties en tentoonstellingen als dat actueel is.
Mocht je naar aanleiding daarvan verdere informatie willen ontvangen, dan kun je die aanvragen op info@wassenaer.net.
Wij zijn Robert Koumans van NAIT Media Ventures heel dankbaar voor de productie van de nieuwe site. En Stichting Jacoba van Wassenaer Fonds voor de financiering van deze update.
Wij wensen je veel plezier toe bij je rondgang over onze site. Als je wilt kun je feedback achterlaten door hier te klikken.
Arent van Wassenaer
Voorzitter bestuur Familiestichting van Wassenaer
